Dịch thuật

1. Nhu cầu dịch thuật

Việt Nam ngày càng phát triển, đất nước ngày càng đổi mới, quan hệ quốc tế mở rộng không ngừng. Nhu cầu về ngoại ngữ gia tăng và một điều đáng mừng là số người thông thạo ngoại ngữ đã tăng lên đáng kể nhờ sự quan tâm, đầu tư của Nhà nước, của các cơ quan, doanh nghiệp và cá nhân cho việc giảng dạy và học tập ngoại ngữ, trong nước cũng như du học nước ngoài.

Tuy nhiên, điều đó không làm giảm đi vai trò của công tác dịch thuật song ngữ. Ngược lại, số lượng văn bản, tài liệu, tin tức,… cần chuyển dịch ngày một nhiều. Các phương tiện thông tin đại chúng như phát thanh, truyền hình, báo chí cần chuyển dịch thông tin từ tiếng nước ngoài sang tiếng Việt để truyền tải tới quảng đại công chúng. Các hợp đồng, văn kiện dự án, dữ liệu cần được dịch trong các giao dịch hành chính, thương mại, hợp tác quốc tế,… cũng tăng mạnh.

2. Thực trạng

Để cho ra một bản dịch hay, ngoài nền tảng vững chắc về ngôn ngữ, dịch giả cần phải có một khổi lượng kiến thức căn bản về chủ đề dịch, rồi vốn từ vựng phong phú, cách diễn đạt trôi chảy nhưng không làm mất đi ý nghĩa của tài liệu gốc.

Tuy nhiên hiện nay để có thể tìm được những người hội tụ đủ những yếu tố trên là cả một thách thức khi mà: những dịch giả có chuyên môn giỏi thì khả năng ngôn ngữ lại hạn chế còn những người giỏi ngoại ngữ thì kiến thức chuyên môn lại không đủ. Ngoài ra, các kỹ năng về khả năng xử lý thông tin, thuyết trình trước mặt công chúng cũng rất quan trọng. Đa số mọi người tới lúc này vẫn cứ quan điểm rằng, cứ giỏi ngôn ngữ là có thể làm được biên phiên dịch. Nhiều vị người đứng trên giảng đường, đi học ở nước ngoài về, ngôn ngữ rất giỏi nhưng khi bắt gặp một đoạn văn cần dịch thì lại tỏ ra khá lúng túng không biết nên diễn đạt thế nào cho mượt mà mà vẫn sát nghĩa.

Ở Việt Nam hiện nay vẫn chưa có những nơi đào tạo ngành nghề phiên dịch thực sự chuyên nghiệp. Thiết nghĩ nghề dịch vụ nào cũng vậy, muốn khách hàng quay lại với mình thì mình phải cung cấp cho họ sự tin tưởng bằng những sản phẩm có chất lượng trước đã. Khách hàng cũng không nên coi nhẹ chất lượng, đừng bao giờ áp dụng quan điểm “có cho xong là được”, vì ai biết trong tương lai nó có gây hại gì không. Nghề phiên dịch ở nước ta chưa thể được coi là một ngành nghề chuyên nghiệp, thế nhưng ở nước ngoài nó đã tồn tại từ những năm 60, 70 của những thế kỷ trước và mang tính chất chuyên nghiệp khá cao.

Ngoài những thiếu hụt về kiến thức, nhiều người làm phiên dịch hiện nay còn thiếu kĩ năng. Họ không hiểu hết những đòi hỏi của công tác phiên dịch nên không chú tâm đào luyện những kĩ năng cần thiết của nghề này, chẳng hạn như kĩ năng ghi nhớ thông tin, tái tạo lại ý tưởng người nói mới truyền đạt, kĩ năng diễn thuyết trước công chúng (public speaking),… Đây là hai nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng trên.

Một điều cần nói nữa là cách nhìn nhận của công chúng nói chung và người sử dụng phiên/biên dịch nói riêng. Có thể nói công việc phiên/biên dịch cơ bản cho đến nay vẫn chưa được coi là một nghề thực sự, một công việc có tính chuyên nghiệp cao. Đa số người ta vẫn quan niệm rằng hễ ai thông thạo ngoại ngữ là có thể làm phiên/biên dịch được mà không hiểu hết những đòi hỏi của nó.

Đó là một quan niệm sai lầm. Không phải ai biết ngoại ngữ là có thể làm được phiên/biên dịch. Nhiều giáo viên ngoại ngữ giảng dạy rất có uy tín, có trình độ cao, đã có điều kiện đi học ở nước ngoài về, song khi phải đảm nhận công việc phiên/biên dịch vẫn gặp khó khăn, lúng túng hay nói nôm na là ‘dịch gẫy’.

Ngay cả giáo viên giảng dạy môn dịch ở nhiều trường/khoa ngoại ngữ không phải ai cũng có thể làm phiên dịch tốt. Nghề giảng dạy ngoại ngữ nói chung và giảng dạy môn dịch nói riêng, nghề phiên dịch và nghề biên dịch là những nghề có liên quan, tác động đến nhau rất lớn, nhưng không phải đồng nhất mà là những nghề riêng biệt.